Neyya’da bu ay Colombia Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü öğretim görevlisi David Damrosh’un yazdığı “Dünya Edebiyatı Nasıl Okunmalı” kitabını okuyoruz. İlk bölümünde edebiyat tanımı ve içeriği üzerinde kafa yorduktan sonra metnin dünyası ve yazarın rolü konularını inceledik. Sanskrit kavyaları, Çinli şair düşünür Du Fu, dünyada ilk roman olarak kabul edilen Genji’nin hikayeleri derken daha ilk bölümde edebiyat girdabına kapıldık gidiyoruz. Bu bölümde tanıdığım daha önce okuduğum iki önemli İngiliz şairi de var Wordsworth ve Keats. İkisini de Lisedeki İngiliz Edebiyatı dersimizden hatırlıyorum ama yıllardır tekrar okumamışım. Yeniden okumalar, daha farklı lezzetler ve farkındalıklar veriyor. Romantik şairlerin önemlilerinden olan Worshword’ü okurken, kız kardeşi Dorothy Wordsworth’ün günlükleri çıkıyor karşıma, derken şiirlerini de buluyorum.
Dorothy yaşadığı dönemde gölgede kalmayı ve çok sevdiği kardeşi William’ı desteklemeyi tercih etse de 21. Yüzyıl okurlarına çekici ve seçkin dili ile hitap ediyor. Hakkında birçok biyografi, araştırma ve roman yazılıyor. Her araştırma ile derinliği daha çok artıyor Dorothy’nin. Hatta İngiliz şiirinin gidişatını bile doğrudan etkilediği düşünülüyor.
24 Aralık 1771’de Noel’de doğan Dorothy Wordsworth beş çocuğun üçüncüsü ve anneleri ölünce kardeşler akrabalarının yanına gönderiliyorlar, birbirleriyle iletişimleri kesiliyor. Dorothy ergenlik çağında kardeşlerini tekrar görebiliyor. En çok William ile anlaşıyor, onda bir ruh eşi buluyor, iki kardeş yaşamların geri kalanında hiç ayrılmıyorlar.
Bir “şiir girdabı” içinde yaşadığınızı hayal edin, biyografi yazarı Frances Wilson, kitabı Dorothy Wordsworth’un Ballad’ında İngiltere’nin Göller Bölgesi’ndeki hayatı böyle anlatıyor. Yıl 1800’dü ve William Wordsworth ve kız kardeşi Dorothy Wordsworth, Grasmere yakınlarındaki Dove Cottage’da yaşıyorlardı. Günlerini ormanlık patikalarda dolaşarak, edebiyattan konuşarak, şiir yazarak geçiriyorlar, Dorothy ayrıca mektuplar ve günlükler de yazıyor.
Wilson kitabını yazarken daha çok Dorothy Wordsworth’un “Grasmere Journals” adlı günlüklerine odaklanmış Dorothy’nin William’la olan ilişkisini, Göller Bölgesi’ndeki arkadaşları ve şair Samuel Coleridge ile olan maceralarını ayrıntılı anlattığı dört küçük defter. Samuel Coleridge en yakın arkadaşları. Üç arkadaş birlikte uzun yürüyüşler yapıyorlar, bu süre zarfında Dorothy’nin “trans halleri” dediği duruma ulaşıyorlar. Bazen afyonun da etkisiyle dağın tepesinde yatıp, ölmüş olduklarını hayal ediyorlar, ölü rolü oynuyorlar.
Dorthy Worsword günlüklerine yaşadığı yerleri, erkek kardeşini, onun edebiyat dünyasından arkadaşlarını çarpıcı tasvirler, imgeler, ifadelerle anlatıyor. Bu günlükten birkaç kısa örnek vermek istiyorum:
2 Ekim Perşembe.-Çok yağmurlu bir sabah. Akşam yemeğinden sonra selleri izlemek için yürüdük. Wm’yi takip ettim. Daha sonra Butterlip How’a gittik. Kara Mahalle bataklık gibiydi, soğuk bir havası vardı ama doğanın gücünü de hissediyordum. Likenler yağmurdan sonra canlıydılar. Toplayıp, büyük bir liken koleksiyonunu eve taşıdım. Zenginlerin tavırları, açgözlülükleri, aşırı arzuları ve eğitimin kadınsılığı, doğallığı ve değersiz nesneleri hakkında keyifli bir sohbet gerçekleştirdik. Ay ışığı kar gibi tepelere uzanıyordu.
3 Ekim Cuma.-Sabahtan beri çok yağışlı. Wm. yemekten sonra Ambleside’a yürüdü. Yolun bir bölümünde onunla gittim. “L. B.” nin ikinci cildi için makalesi hakkında çok konuştu… Sabah Postasında Amos Cottle’ın ölümü…
Ayrıca şiirler, şiir taslakları da yazar günlüğüne, William’ın bu günlüğü okuduğu, oradan esinlendiği bazen tüm şiiri bile alıp kendi üslubuyla eklemeler yaparak yayınladığı da bilinmektedir. Örneğin meşhur Dafloids – -Fulyalar – Dorothy tarafından özenle göl kenarına ekilmiş, daha sonra Dorothy günlüğünde süzülüp, dans eden altın fulya şeridinden söz etmiştir.
Virginia Woolf, the Common Reader – Bir Okur Olarak adlı iki ciltlik makale kitabında Montaigne, Defoe, Addison, Jane Austen, George Eliot, Joseph Conrad gibi ünlü yazarları mercek altına alırken, adı duyulmamış yazarlar, kişiler, edebiyat türleri ve akımlar üzerine de kalem oynatmıştı. Dorothy Wordsworth’e de kitabında yer verir.
“Dorothy ruhhalini (mood) nesir içinde sakladı ve daha sonra William geldi, bu duyguların içinde yıkandı ve onları şiire dönüştürdü” ifadesini kullanır Woolf.
“Kendine ait bir oda” kitabında ise şiir konusunda çok yetenekli olan ve genç yaşta trajik bir şekilde ölen Shakespeare’in kız kardeşi karakterini Dorothy’den esinlenerek yazılmış olduğu düşünülüyor.
Şair-bilim adamı Lucy Newlyn, iki kardeşin yazarlık uğraşında eşit ortaklar olduklarını savunmuştu. William’ın kız kardeşine her zaman minnettar olduğunu da belirtmişti.
Yazar Arthur Quiller-Couch ise Dorothy için söyle demişti
”Daha sonraki tüm Romantik şairler üzerinde iyi huylu etkisini bıraktı, onlara göz verdi, kulak verdi.”
Grasmere anılarını okuyanlar Dorothy’yi birinci sınıf bir doğa yazarı olarak kabul ediyor; Dorothy ayrıca öncü bir çevreci olduğunu da yazılarında hissettiriyor. İskoçya Göller Bölgesinde ve daha sonra Avrupa’nın birçok yerinde kilometrelerce yürüyen, tüm seyahatlerinin günlüğünü tutan bu kadın, git gide ünü büyüyen bir tarihi figür.
Dorothy insanlar ve insan olmayan diğer varlıklar arasında gönül bağı kurulacağını düşünür, sadece kurbağa ve baykuşu değil bir şelaleyi, elma ağacını kişileştirdi. Bunu da yazı ve şiirlerinde anlatır. Bir de şirinden örnek vermek istiyorum uzun bir şiir bir bölümünü çevirmeye çalıştım.
Loving and Liking: Irregular Verses Addressed to a Child ( Aşık olmak ve Sevmek: Bir çocuğa hitaben Kuralsız dizeler/şiir)
Kelimelerde öğretebileceğimden daha fazlası var.:
Yine de dinle Çocuğum! – Nasihat vermek istemem;
Sadece bazı basit tavsiyelerim var.
Konuşmanıza ve duygularınıza rehberlik etmek için.
Kızarmış tavuğu sevdiğini söyleme.
Ama çığlık atan bir baykuşa bayılabilirsin.,
Ve eğer yapabilirsen, hantal kurbağaya
O, güvenli yurdundan sürünerek ayrılır
Yosunlu bahçe duvarı içinde
Akşam çiyleri düşmeye başladığında,
Oh! gözünün güzelliğine bakar mısın:
O çemberin içinde ne harikalar var!
Şair-eleştirmen Polly Atkin’in 2021 yılında çıkan yeni bir kitabı Recovering Dorothy: The Hidden Life of Dorothy Wordsworth’de farklı bir Dorothy’i anlatıyor,
Dorothy’nin hastalıklı süreci, migrenleri için sürekli afyon alması, kardeşinin evlenmesinden sonra yaşadığı hezeyanları ve gitgide yazımında ortaya çıkan hastalıklı üslubu masaya yatırıyor. Dorothy 58 yaşında hastalanmaya başlamış, seksen dört yaşında vefat edene kadar hastalığı kötüleşmiş, yatağa bağlı yaşamıştır ama bu durumunda bile entelektüel faaliyetlerden, bitkilerinden vazgeçmemiştir. Odasını bir ormana çevirmiş, Daralan dünyasına rağmen benliğinin daralmasına izin vermemiştir. Polly Atkin bu döneminde Dorothy’nin içindeki şaire sahip çıktığını, benliğini bulduğunu ve yazdığını belirtmektedir.
İngiltere’de göller bölgesinde edebiyat severler günlükleri okuyup, Dorothy ile birlikte yürüyorlar. Emekli edebiyat profesörü L.N. Franko günlüklerden yola çıkarak üç ayrı yürüyüş rotası oluşturmuş.
Bay Franko Los Angeles Times’a yürüyüş rotalarının oluşmasını söyle açıklıyor:i
Daha önceki gezilerde, genellikle Pasadena City College’ın Yurtdışı Dönem programından öğrencilerle birlikte, William Wordsworth’un şiirleri ya da açıklayıcı “Göller Rehberi” ile Göller Bölgesi parkurlarında yürüyorduk. Ama geçen Nisan ayında bir gezide kız kardeşi Dorothy’nin “Grasmere Günlüklerini” keşfettim.” Bundan sonra, bu doğal harikalar diyarında yürüyüşler için rehberim olacak. Dorothy Wordsworth çevresine daha yakın ve daha samimi bir şekilde yaklaşmış. Doğal, çorak tepelere, akarsulara, küçük dağ göllerine, çiçeklere, bitkilere tutku ve derin bir sevgi ile tepki vermekten korkmamış.
Dorothy Wordsworth’un eserleri, edebiyat eleştirmenlerinin kadınların edebiyattaki rolünü yeniden incelemeye başlamasıyla gün ışığına çıkmıştı. Grasmere Günlüklerinin başarısı, Wordsworth’a olan ilginin yeniden artmasına neden oldu ve o zamandan beri mektuplarının diğer günlükleri ve koleksiyonları yayınlandı. Birçok yazar da Dorthy Wordsworth hakkında kitap yazıyor. Bu ilginin daha da artacağı tahmin ediliyor. Kadınların edebiyattaki rolü çalışmaları ilerledikçe daha da farklı bilgilere ve gölgede kalmış muhteşem kadınları tanıyacağımızı düşünüyorum. Örneğim Charles Lamb’in kardeşi ve Dorothy’nin arkadaşı Mary Lamb hakkında da çalışmalar yapılıyor. Onun da çok yetenekli bir yazar olduğu düşünülüyor.
Kaynakça :
Dorothy Worsworth konusunda Türkçe kaynak maalesef çok yetersiz, günlükleri, şiirleri de Türkçeye çevrilmemiş. Yabancı kaynaklardan okuyarak, bu yazıyı oluşturdum. Ana kaynaklarım :
digitens.org/en/dorothy-wordsworth-grasmere-journal-1800.html
latimes.com/archives/la-xpm-1994-04-03-tr-41549-story.html
poets.org/poem/dorothy-wordsworth
www.newworldencyclopedia.org/entry/Dorothy_Wordsworth
somethingrhymed.com/2015/01/01/mary-lamb-and-dorothy-wordsworth
authorscalendar.info/dwordsw.htm
digitens.org/en/dorothy-wordsworth-grasmere-journal-1800.html
Pazartesi14 
Çok güzel öğretici ve akıcı bir tanıtım olmuş… Kalemine sağlık…
BeğenLiked by 1 kişi
teşekkürler, sevgiler
BeğenBeğen