Koşuyolu Kalp Hastanesi Kartal’a taşınmadan önce Koşuyolu Caddesi’ndeydi. Başhekim hastanenin Kartal’a taşınmasına rağmen adının Koşuyolu Kalp olmasında ısrar etmişti, çünkü dünya tıp literatüründe Koşuyolu adıyla tanınmışlardı, aynı adla tıbbi şöhreti sürdürmeleri daha doğru olacaktı. Yıllar önce terkedilen iki iri hastane binası depreme dayanaklı olmadığı için yıkılınca, açık yeşil boyalı ahşap köşk beyaz panjurlarıyla ortaya çıktı, masal evi misali, çok sevimliydi. Mahallenin en yaşlı sakini, Cumhuriyet’le yaşıt Emin Üdem’le 2010 yılında yaptığım söyleşide yeşil köşkün sahibini öğrendim. Prenses Nevcivan. Çocukluk günlerinden onu hatırlıyordu:

Nevcivan Hanım sabahları arabasıyla bizim oradan yavaş yavaş geçerdi. Yaşlıydı. Beyazlar içine, örtülü, pamuk gibi bir hanımdı. Giyimli kuşamlı, kasketli bir şoförü vardı, geçerken otomobilin arka penceresini açar, minik kesecikler içinde para dağıtırdı bize. Bahçesinde heykelcikler, yedi cüceler vardı, Köşkün bahçesine doğru yürüyüşe gittiğimizde görürdük. Bahçede bir havuz ve köprü vardı, dere geçiyormuş oradan. Tavus kuşları dolaşırdı, kafesler içinde güvercinler vardı, laleler ekiliydi, muhteşem bahçeydi. Nevcivan Hanım bahçeye çıktığı zaman saç tuvaletini yapabilsin diye ağacın dibine ayna koymuşlardı. [i]

Nevcivan binti Abdullah bir Çerkes kadını, Kavalalı Mehmet Ali Paşa hanedanından İbrahim Fehmi Paşa’nın ikinci eşi olmuş. İbrahim Fehmi’nin babası, Mehmet Ali Paşa’nın torunu ve Mısır tahtının veliahtı Ahmet Rıfat Paşa bir tren kazasında hayatını kaybetmişti. Kazanın arkasında bir kasıt olduğunu Nahit Sırrı Örik işaret etmişti.[ii]

Nevcihan’in ilk kocası İbrahim Fehmi, Arnavutluk’ta doğmuş, Kuleli Lisesi ve Harp Okulu’nda okumuş, babası kazada ölünce Mısır’ın başına geçen amcası İsmail’in himayesinde devlet görevlerinde bulunmuştu. Nevcivan’la evlilik tarihi bilinmese de kızları Şivekar 1876 yılında Koşuyolu’nda doğmuştu. 1894 yılında Koşuyolu’ndaki vefatından sonra yaşanacak bazı olayların kahramanı olan oğlunun adıysa Ahmet Seyfettin’di.

Kocasının ölümünden sonra yalnız kalan Prenses Nevcivan Koşuyolu’ndaki köşkün hemen önünde yapılan at yarışlarına katılan genç Feridun’u görmüş, kısa bir süre sonra Vefaizade Feridun’la evlenmişti. Oysa daha bir yıl önce kızı için Kahire’de gösterişli bir düğün yapılmıştı.

Nevcivan’ın kızı Şivekar babasının amcasının oğlu, yıllar sonra Mısır’ın başına geçip ilk kral unvanını alacak olan Fuat ile evlenmişti.

İyi gitmeyen evliliğin üçüncü yılında süren bir tartışma sırasında Nevcihan’ın oğlu Seyfettin, kız kardeşinin kocası Fuat’a ateş etmişti. Boğazına giren kurşun nedeniyle yıllarca gırtlağından garip sesler çıkarmasına sebep olan sabık kayınbirader Seyfullah, İngiltere’de bir akıl hastanesine yatırılmıştı.

Az evvel adını andığımız Prenses Şivekâr kendisinin (Fuat) prensliğinde ilk haremi olup aralarında çıkan bir kavganın hal ve faslı gene az evvel adını andığımız biraderi Prens Seyfettin’e düştüğü ve müşarünileyh hakemliğini eniştesinin, yâni Fuad’ın gırtlağına bir kurşun sıkmak suretiyle halle kalkışıp bunun neticesinde de Seyfettin’in uzun yıllar İngiltere’de bir şifaevine kapatılmış bulunduğu malûmdur. Bu kurşunun tesiriyle Ahmet Fuat ömrünün sonuna kadar beş altı dakikada bir garip bir çığlık kopardığından keyfiyet huzuruna çıkacak yabancılara teşrifatçılar tarafından evvelden bildirilir ve kral bağırınca telâş et­memeleri ve feryadı hiç duymamış gibi hareket etmeleri lüzumu kendilerine ihtar olunurmuş”.[iii]

Şivekar ilk eşi Prens Ahmet Fuat (Kral Fuat) ile 1895’de evleniyor.

Nevcivan ile evlilikle birlikte Paşa unvanını alan Feridun Bey, Kavalalı köşkünün İbrahimağa yönüne doğru kendi adını verdiği bir cami ve hemen yanına çalışanlar için ahşap köşk yaptırmıştı. Bir dönem Tahta Mektep adıyla okul olarak yararlanılan yapı geçirdiği yangın sonrası yıkık duvarlarıyla kentsel bir enstalasyon gibi halen durmaktadır.

Nevcivan Hanım’ın oğlu Seyfettin’i İngiltere’deki hastaneden Koşuyolu’na getirtme çabaları 25 yıl sonunda gerçekleşir. Cumhuriyet’in ilk yılında Koşuyolu’na getirilmesi yeni hükümetin bu konuda aileye verdiği desteğini de akla getirmektedir. O sıralarda İngiliz himayesindeki Kral Fuat yönetimi tarafından, Nevcivan Hanım ve Seyfettin Bey, dedelerinden kalan zenginlikten uzak tutulmuşlardı. Nevcivan Hanım’ın Mısır’daki mal varlıklarını alması için tuttuğu avukat Refik Erduran’ın babası Hüsamettin Bey’di. Bu münasebetle köşke gelip giden Refik Erduran Seyfettin Bey’i birçok kez Koşuyolu’ndaki bahçede gördüğünü söylemişti anı yazılarında. 1937 yılında, annesinden dört yıl önce hayatını kaybetti Prens Seyfettin.

Erduran’ın babası Hüsamettin Bey, Mısır’a gitmiş, Prenses Nevcivan ve aileye kalan tüm malvarlığını orada mücevherata çevirmiş ve paltosunun astarında saklayarak kaçak olarak Türkiye’ye sokmuştu. Mücevherler paraya çevrilince %10’u Erduranlara verildi.

1941 yılında Nevcivan Hanım vefat etti. Cenazesinde ikinci eşi Feridun Paşa’nın yanında Vali ve Hüsamettin Bey yürümekteydi.

1950’li yıllarda Koşuyolu modern mimari örneğinde yeni kentsel kimliğine büründü. Orta gelirliler tek katlı iki katlı küçük bahçeli evlerin kredi alarak sahibi oldular. Nevcihan Hanım’ın köşkü ve bahçesi Göğüs Hastalıkları Hastanesi olarak hastalara şifa dağıttı. Kalp Hastanesine dönüştü, bir süre modaya uyup televizyon dizilerinin seti haline geldi.

Geçen yaz verilen ilanla Nevcihan Köşkü yenilenmeye girdi, halen devam ediyor;

Feridun Paşa Ailesi Nevcihan Binti Abdullah Vakfına ait olan İstanbul İli, Kadıköy İlçesi, Koşuyolu (Eski: Mecidiye) Mahallesinde bulunan 1413 ada, 3 parsel sayılı, 884,24 m2 alanlı “köşk ve müştemilatı” vasıflı, eski eser tescilli taşınmazın, Vakıf Kültür Varlıklarının Restorasyon veya Onarım Karşılığı Kiraya Verilmesi İşlemlerinin Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğe göre 30 (Otuz) yıl süreli Restorasyon veya Onarım Karşılığı Kira ve İşletme ihalesine çıkartılmıştır.

Nevcivan Köşkünün yeni sahiplerinin kim olacağını bilmiyorum. Prensesin ölümünden bu yana kamusal alan olarak kullanılan alanın yine aynı niteliklere sahip olmasını bekliyorum. Yeşil köşkün 19.yüzyıl kitaplarının bulunduğu bir kütüphane haline getirilmesini diliyorum. İçinde Kahire’nin ünlü Bulak matbaasında basılanlarla İstanbul’da basılan kitapların buluştuğu yeni mekan gözümde canlanıyor. Hele bahçesinde tavus kuşları dolaşırsa gece gündüz oradan ayrılmam, Prenses Nevcivan ve şöhretli ailesini yad etmeyi unutmadan.

Nükhet Eren

[i] “Koşuyolu Hatırası” dosyası Nükhet Eren ve Nermin Ketenci tarafından hazırlandı, Kadıköy Belediyesi’nde basım için bekliyor. 

[ii] “Birinci Faruk’tan Evvelkiler”, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/22648 12 Kasım 2022

[iii] “Birinci Faruk’tan Evvelkiler”, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/22648 12 Kasım 2022