(30 Nisan 1911, İstanbul- 5 Temmuz 2004, İstanbul)

Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü tarafından çıkarılan Journal of Turkish Studies’in (Türklük Bilgisi Araştırmaları, TUBA) XIV ve XV. ciltleri Fahir İz’e armağan olarak yayımlanmıştır (Harvard 1990). Dergiyi hazırlayan Günay Kut ve Gönül Alpay Tekin Fahir İz’in öğrencileridir ve hocalarına saygılarını TUBA’nın iki cildini ona armağan olarak göstermişlerdir.

Saatli Edebiyat Takvimi adını verdiğimiz başlık altında, Türk edebiyatındaki değerli kişileri pazartesi14.com okurlarıyla beraber tanımayı hedeflediğimiz yazılarımızda Fahir İz’i seçme nedenim kırk yıla dayanıyordu. Benim gibi tüm eğitimini devlet okullarında okuyanların en büyük dertlerinden biri yabancı dil öğrenmek olmuştur. Etrafınızdaki biraz mürekkep yalamış büyükleriniz İngilizcenin öneminden dem vurur ne yapıp edip bir yabancı dili özelikle de İngilizceyi iyi öğrenin diye ahkâm kesince soluğu İngilizce dersi veren kurslarda alırsınız. Beyazıt’taki sahafların sözlük satan dükkânlarından ayrılamazsınız. O günlerden bugüne toplumuzun İngilizce sorunsalı hala devam ederken, Fahir İz’in koyu gri kumaştan cildi olan İngilizce Türkçe Sözlüğü diğer sözlüklerle beraber kırk yıldır kitaplığımızdaki yerini koruyordu. Redhouse’ların, Oxford Dictionary’lerin arasına sızan bu Türk beyefendisi, Fahir İz kimdi ve neler yapmıştı?

Edebiyat fakültesinde okurken Uygurca Kur’an tercümesi üzerine bir çalışma yapmıştı.

Uygurca Mi’racnâme’ye dair bir mezuniyet tezi hazırlamıştı.

Fakültesinde asistan olduktan sonra  “Abdülhak Hâmid’in Dili ve Üslûbu” adlı çalışmasıyla doçent olmuş, Halide Edip ve Adnan Adıvar’ın aracılığıyla İngiltere’ye gitmişti.

Londra’da School of Oriental and African Studies’te (SOAS) sonra Oxford Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yapmıştı.

Profesör olarak döndüğü İstanbul’daki fakültesinde on altı kişilik bir grupla dünyadaki eğitim sistemlerini inceleyen bir rapor hazırlamıştı.

Şarkiyatçılar Kongresi’ne katılmış; New York  ve Tübingen’de, Kanada Montreal Üniversitesi’nde Türk edebiyatıyla ilgili dersler ve konferanslar vermişti.

İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü müdürlüğü,  Regional Cooperation of Development başkanlığı yapmış Chicago Üniversitesi’nde Türk edebiyatı dersleri vermişti.

Boğaziçi Üniversitesi Temel Bilimler Fakültesi’nde kuruluşuna ön ayak olduğu Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığı yapmıştı.

Cassel’s Encyclopaedia of Literature, The Encyclopaedia of Islam (new edition) ve Encyclopaedia of Britannica’da yayımlanan maddeleri sayesinde Türk edebiyatının  şair ve yazarlarını dünyaya tanıtmıştı.

Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Türkiyat Mecmuası, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Türk Dili ile Tarih ve Toplum gibi dergilerde çeşitli makaleleri yayımlanmıştı.

Dil çalışmaları ve eğitim konusunda öncülük yapan Fahir İz’in kendi eğitimine kısaca göz atalım. Farklı illerde Osmanlı Devletine kadılık hizmetinde bulunan babasının görevi dolayısıyla ilk öğrenimine Ankara Sultânîsi’nde başladı, orta öğrenimine İstanbul’da İtalyan Lisesi ile Saint Michel Fransız Lisesi’nde devam etti. Galatasaray Lisesi’nden mezun olduktan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne girdi.

Yapıtları hayli fazla olmasına rağmen burada hepsine yer vermek istiyoruz, geçmişin bilgi ve çalışma zenginliğinin bugüne taşınmasını arzularken sarfettiği emeği karşısında saygıyla eğilerek onu anıyoruz.

Kitapları

A Turkish-English Dictionary (Oxford 1947 ve Oxford 1952, H. C. Hony ile birlikte);

The Concise Oxford Turkish Dictionary (Oxford 1959, A. D. Alderson ile birlikte);

Pabuççu Ahmed’in Garip Maceraları (İstanbul 1961);

 Eski Türk Edebiyatında Nesir Eski Türk Edebiyatında Nazım;

 İngilizce-Türkçe Sözlük (Ankara 1974); 

Topkapı, il plazzo dei Sultani (Milano 1980); 

Hepimizin Türkçesi (İstanbul 1985); 

Türkçe-İngilizce Sözlük: The Oxford Turkish English Dictionary  İstanbul 1988, H. C. Hony ve A. D. Alderson ile birlikte;

Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klâsikleri, Günay Kut’la birlikte;

Hazırladığı Antolojiler:

The Penguin Book of Turkish Verse (London 1978, Nermin Menemencioğlu ile birlikte),

 An Anthology of Modern Turkish Short Stories (Minneapolis 1978)

Katkıda Bulunduğu Çalışmalar:

 Yakīnî’nin Ok Yaynıng Münâzarası’nın metnini ve İngilizce çevirisini (“Yakini’s Contest of the Arrow and the Bow” [Németh Armağanı, Ankara 1962, s. 267-287]),

Ebü’l-Hayr-ı Rûmî’nin Saltuknâme’sini (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine 1612 numaralı nüshanın tıpkıbasımı, Cambridge 1974-84; indeksi Gönül Alpay Tekin tarafından hazırlanmıştır),

Hüseyin Tûgī’nin Vak‘a-i Sultan Osman Han’ını (TDAY Belleten, 1967, s. 119-164),

Yûsuf Efendi’nin “Makāle-i Zindancı Mahmûd Kapudan Berây-ı Feth u Zafer-i Keştî-i Maltiz-i Laîn-i Dûzah-mekîn”ini (TM, XIV [1964], s. 114-150)

Kaynak; TDV İslam Ansiklopedisi

Nükhet Eren