13 Mayıs 1919 yılında Samsun’da doğan Vedat Türkali’nin asıl adı Abdülkâdir Demirkıran’dır.1951 yılına kadar, öz Türkçe kullanma zorunluluğu nedeniyle, Demirkıran soyadını alan yazarımız, Pirhasanoğulları soyundan geldiği için, 1960 yılında mahkeme kararı ile soyadını Pirhasan olarak değiştirdi.
Lise bitinceye kadar öğrenimini Samsun’da tamamlayan yazar; yaz tatillerinde bakkal, marangoz, tuhafiyeci gibi yerlerde çırak olarak çalıştı. Çocukluk yıllarında işçilerin, küçük esnafın, yoksulların zor yaşam koşullarına tanıklık etmesi, sınıf bilincinin erken yaşta gelişmesine neden oldu.
Liseyi bitirdikten sonra İstanbul’a geldi. Askeri öğrenci olarak Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümü’ne girdi. Fakültede bitirme tezi Hocası Ahmet Hamdi Tanpınar olan Türkali: M.Fuat Köprülü, Ali Nihat Tarlan ve Ahmet Caferoğlu’ndan dersler aldı.1942 yılında Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü öğrencisi Ayşe Merih Baysal ile evlendi.
Asker olduğu için şiir ve yazılarında önce Hasan Denizli, 1960 yılından sonra ise Vedat Türkali adını kullanmıştır. İlk öğretmenliğini Konya’nın Akşehir ilçesinde yaptı. Akşehir’e gelmesi geciken yoldaşının yolunu gözlerken, bir de İstanbul’a doğum için giden eşinin endişeli bekleyişi eklenince, İstanbul hasreti dayanılmaz oldu. Bu günlerde aşağıdaki dizelerle başlayan “Bekle Bizi İstanbul” adlı şiiri yazdı.
Salkım salkım tan yelleri estiğinde
Mavi patiskaları yırtan gemilerinle
Uzaktan seni düşünürüm İstanbul
Binbir direkli halicinde akşam
Adalarında bahar
Süleymaniyende güneş
Ey sen güzelsin kavgamızın şehri
Bu şiir elden ele dolaştı, bir çok şarkıcı onu seslendirdi, ancak yıllar sonra Vedat Türkali’nin adıyla anılır oldu. Kendisini hiçbir zaman şair olarak görmedi.
Daha sonraki yıllarda Maltepe ve Kuleli Askeri Liselerinde öğretmenlik yaptı. 1951 yılında hakkında 141.maddeden açılan dava nedeniyle memuriyetten atıldı.
1954 yılında hapisten çıkınca kendini tamamen sinema ve tiyatroya adadı. Yılmaz Güney, Kemal İnci ve Suhhi Kaner ile tanıştı. Filmlerde asistanlık yaparak sinema dünyasına atıldı. Politik bir yazar olan Türkali, dünya görüşünü eserlerine yansıtmaktan hiç çekinmedi. İlk politik işçi filmi olan “Karanlıkta Uyananlar”ın senaryosunu yazdı. Antalya Film Festivali’nde Ertem Gönenç’in yönetmenliğini yaptığı bu filmle, En İyi Senaryo Ödülü’nü kazandı. Türk sinemasına otuza yakın senaryo kazandırdı. Üç filmin de yönetmenliğini yaptı.
Türkali’nin Edebiyat dünyasında tanınması 1970 yıllarından sonradır. İlk romanı “Bir Gün Tek Başına”, 1960 darbesi öncesinde yaşanan baskı ve toplumsal çalkantıları iki gencin aşk hikayesini ön plana çıkararak anlatır. Bu romanın Modernizme yakın olması, Türkali’nin sinemacılık teknikleri kullanmasından kaynaklanır. ( Sahneleme, Birden fazla anlatıcı)
31 yıl sonra Londra’da yazdığı “Güven” ise yazarın birikimlerini çok ağır bir emek süreci içinde kaleme aldığı romanıdır. Romanda, 1943 yılından itibaren TKP’nin örgütlenmesi, Sovyet Arşivleri’nde bulunan belgeler geniş bir şekilde araştırılarak ve bilim adamlarına danışılarak, kitaba olduğu gibi aktarılmıştır. Hazırlanması on yıl sürmüştür.
Vedat Türkali 1942 yılında evlendiği Ayşe Merih Baysal ile Ayşe Merih Baysal’ın 31 Ekim 2013 yılındaki ölümüne kadar beraberliğini sürdürmüştür. Deniz Türkali (Tiyatro Sanatçısı) ve Barış Pirhasan (Senarist, Yapımcı) olmak üzere iki çocukları vardır..
Türkiye Yazarlar Sendikası ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulundu. 12 Eylül 1980 Darbesi’nden sonra açılan Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yargılandı.
Bir asra yakın yaşamı boyunca Cumhuriyet’in her dönemine tanıklık etmiş, gerçekçi bakış açısını eserlerine yansıtmıştır. Sinemacı kimliği aracılığıyla ezilen halkın sorunlarının, işçi direnişlerinin Türk Filmlerinde yer almasını sağlamıştır.
29 Ağustos 2016 yılında Yalova’da 97 yaşında hayatını kaybeden Vedat Türkali’yi saygıyla selamlıyoruz.
Romanları:
1974- Bir Gün Tek Başına
1983- Mavi Karanlık
1986-Yeşilçam Dedikleri Türkiye
1989- Tek Kişilik Ölüm
1999- Güven (2 cilt)
2004- Kayıp Romanlar
2009-Yalancı Tanıklar Kahvesi
Filmleri
Yönetmenlik:
1965- Sokakta Kan Vardı (Sinema Filmi)
1972- Kopuk (Sinema Filmi)
1972- Korkusuz Aşıklar (Sinema Filmi)
Senaryo:
1961- Otobüs Yolcuları
1964- Karanlıkta Uyananlar.
1974- Bedrena
1975- Kara Çarşaflı Gelin
1977- Güneşli Bataklık
1986 –Fatmagülün Suçu Ne? gibi filmlerin dahil olduğu 27 filmin filmin senaryosuna imza attı.
Şiir:
1979-Eski Şiirler Yeni Türküler
Oyun:
1971-141 Basamak
1976-Bu Ölü Kalkacak
1985-Dallar Yeşil Olmalı
Vedat Türkali’nin Aldığı Ödüller:
65. Antalya Altın Portakal Film Festivali En iyi Senaryo Ödülü, Karanlıkta Uyananlar
1970- TRT Oyun Ödülü, Dallar Yeşil Olmalı
1974- Milliyet Yayınları Roman Yarışması Birincilik Ödülü, Bir Gün Tek Başına
1976-Orhan Kemal Roman Armağanı
1977- Altın Portakal Film Şenliği En iyi Senaryo Ödülü, Kara Çarşaflı Gelin
2016- Beyaz Martı Edebiyat Onur Ödülü
ÖzeI Atay
Pazartesi14 