(13 Mart, 1926, Bursa–4 Kasım 1983, İstanbul)

Fransa’da iktisat ve siyasal bilimler eğitimi gören Doğan Avcıoğlu, 1955 yılında yurda dönerek Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde iş hayatına atılmıştır. Merkez Bankası ve Cumhuriyet Halk Partisi araştırma biriminde de çalışan Avcıoğlu’nun yazıları 1956 yılından itibaren haftalık Akis ve Kim dergileri ile Ulus gazetesinde yayımlanmaya başlamıştır. 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından Kurucu Meclis üyeliğine seçilmiş ve 1961 Anayasasının yapılmasında görev almıştır. Bu yıllarda Ulus gazetesinin yanı sıra Vatan gazetesinde de yazılar yazan Avcıoğlu, TRT Ankara Radyosu’nda dış haberler yorumculuğu da yapmıştır. 1961 yılında Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüboğlu ile kurdukları Yön dergisi 1967 yılına kadar yayın hayatını sürdürmüştür. Türkiye’deki sol hareketin gelişimi içinde etkin bir rol oynayan bu dergideki yazılarında dile getirdiği, Kemalist devrimlerin geniş bir toprak reformu ve devlet destekli bir sanayileşme ile tamamlanarak ekonomide tam bağımsızlığa ulaşılması gerektiği yolundaki görüşleri bir tür “Kemalist sosyalizm” anlayışı olarak tanımlanmaktadır. Bu fikirlerini 1968 yılında yayımladığı ve pek çok kaynakta yazarın başyapıtı olarak tanımlanan Türkiye’nin Düzeni kitabında Milli Devrimci Kalkınma Modeli adı ile detaylandırmış ve kitap aldığı hem olumlu hem olumsuz eleştiriler ile oldukça ilgi toplamıştır. 1969 yılında çıkarmaya başladığı ve Yön dergisinden bu yana dile getirdiği siyasal görüşlerine yer verdiği haftalık Devrim gazetesi 12 Mart 1971 askeri muhtırasında kapatılmıştır.

Doğan Avcıoğlu 1960’lı yılların en önemli sosyalizm teorisyenlerinden biriydi. Sosyalizm kelimesinin bile tehlikeli sayıldığı dönemlerde Yön dergisinin ilk sayısındaki başyazısını şöyle bitirmişti.

“Dün olduğu gibi bugün de çıkmazdayız. Dün olduğu gibi bugün de ayakta durabilmemiz, Sam Amca’nın gayretlerine bağlıdır. Hızlı kalkınma temposunu sağlayacak çapta bir kemer sıkma gayreti, gelir dağılışındaki adaletsizliklerin giderilmesi, fedakârlık ve nimetlerde eşitliğin gerçekleştirilmesiyle mümkün olacaktır. Bu sebepledir ki, yirminci yüzyılın ikinci yarısında azgelişmiş memleketler için tek çıkar yol, sosyalizmdir.” (1)

 1973 yılından itibaren siyaset sahnesinden çekilmiş ve Milli Kurtuluş Tarihi ve Türklerin Tarihi kitaplarının çalışmalarını sürdürmüştür.

Gazeteci, yazar, düşünür ve siyasetçi Doğan Avcıoğlu 1983 yılında bu dünyadan ayrılmış ve vasiyeti üzerine Büyükada’da toprağa verilmiştir. Doğan Avcıoğlu’nu, ölümünün ardından Can Yücel’in kendisi için yazdığı ve 13 Kasım 1983 tarihli Somut dergisinde yayımlanan şiir ile analım. (2)

AVCIOĞLU’NA

Doğan’la bir tarihte

Bu, şimdi yaşadığım mor sahillerde

Üçer beşer yaşlarındaki oğullarını gördüydüm

Dudaklarında birer kibrit çöpü

Ve elleri arkalarında

Yürüyorlardı kumları tekmeleyerek

Babalarının arkasından…

Babaları da arkasında olup bitenden habersiz

Dudaklarının ucunda cigara, sarkmış öyle külü

Elleri arkasında yürüyordu kumsal boyunca

Düşünceli düşünceli

Memleketi nasıl kurtarayım diye

Ölmek için…

Eserleri:

  • Türkiye’nin Düzeni (1968) 1969 Yunus Nadi Armağanı
  • 31 Mart’ta Yabancı Parmağı (1969)
  • Devrim Üzerine (1971)
  • Millî Kurtuluş Tarihi (4 cilt, 1974-1975)
  • Türklerin Tarihi (beş kitap, 1978-1982, 6. kitap (2013) (3)
  • Devrim ve “Demokrasi” Üzerine (1980)

(1)Pınar Madenci, ‘Türkiye’nin Düzeni/Doğan Avcıoğlu’, tarihkitap.com, web:04.11.2020

(2)‘Can Yücel bu şiiri kim için yazdı?’, odatv.com, 19.112013, web:04.11.2020

(3)Türklerin Tarihi kitabının 6.cildi Avcıoğlu’nun ölümünden otuz yıl sonra, eşinin kardeşi Doğan Yurdakul tarafından kız kardeşinin ölümü üzerine kendisine kalan belge arşivinde el yazması olarak bulunmuş ve 2013 yılında yayımlanmıştır.

Ayşegül Ayman