11 Eylül 1927 – 15 Kasım1980              

Halk bilimci, araştırmacı, çevirmen, yazar ve oyun yazarı;  Cumhuriyet dönemi yazarlarından olan Prof. Dr. Sedat Veyis, Türk Halk bilimi konusundaki araştırmalarıyla tanınan bilim adamıdır.

Türk folkloru ve etnolojisine önemli eserler kazandırarak halk biliminin geleneksel kültürünü, yaşama biçimlerini bilimsel yöntemlerle derleyerek belgeleyen Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek, soyadı gibi, Halk Biliminin bir bilim dalı olarak yaygınlık kazanmasına özen gösterip emek vererek, Anadolu törelerine ve folkloruna bilinçli sahip çıkmış, yeni kuşaklara örnek olmuştur.

Sivas-Zara doğumlu olup, ilköğrenimini Zara’da, orta öğrenimini Sivas’ta, yüksek öğrenimini ise 1953 yılında Ankara İlahiyat Fakültesi’nde tamamlamıştır. 2 Kasım 1953 ve 18 Ağustos 1955 tarihleri arasında askerliğini yedek subay olarak Kore’de, 5. Kore Tugayı’nda yapmıştır.

1960’da Almanya’nın Tübingen şehrinde, Eberhard Karls Üniversitesi’nde Dinler Tarihi ve Etnoloji alanında doktora yapmıştır. Sedat Veyis Örnek, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Etnoloji Kürsüsü’nde önce asistan, sonra 1966’da doçent, daha sonra da 1971’de profesör olmuştur. Etnoloji Kürsüsü’nün üyesi ve aynı zamanda bir folklorcudur.

Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek’in başlıca çalışma alanı hayatın çeşitli devreleriyle ilgili Türk folklorik uygulamaları olmuştur. 1966 – 1971 yıllarında hazırladığı “Etnolojik Sözlük”, 1971’den sonra Türkçedeki antropolojik deyimleri ve antropoloji sahasının en önemli kişilerini anlatıp bilgi veren bir eser olarak, antropoloji öğrencileri için yararlı başvuru kitabı olmuştur.

Elazığ’da Fırat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İzmir’de Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Türk Halk Bilimi dersleri veren Örnek’in Sivas’ta Hakikat gazetesinde 1949’da ilk öyküsü yayımlanır. Yeni Hikâyeler, Varlık Değişim, Sır, Türk Dili dergilerinde öyküleri, eleştirileri, kısa oyunları ve çevirileri yayımlanmıştır.

15 Kasım 1980’de 53 yaşında kalp yetersizliği nedeniyle vefat eder. Ankara Cebeci Asri Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.

Vefatından sonra arkadaşları, yazar ile ilgili sorulara verdikleri cevaplarda; “Çocukken biz çelik çomak oynarken o kitap okurdu”, “Aydın ve halk olma birlikteliğini kişiliğinde birleştirmiş, örnek bir öğreticiydi.” demişlerdir. Sedat Veyis Örnek için, Cemal Süreyya ve diğerleri övgü dolu sözler söylemişlerdir.

53 Yıllık ömrüne sığdırdığı çalışmalarında, Sivas’ın kültürel arka planının izlerini, akademik birikimini de ustaca katarak bizlere gösteren Örnek’in 1971’de yayınlanan “100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane” kitabı bunun ilk örneğidir.

Sedat Veyis Örnek’in gözlem ve tahlil gücü oldukça zengin olup bu gücünü yansıtırken betimlemeleri dikkat çeker. Örnek, edebiyatla gençlik yıllarında ilgilenmeye başlamış, lisede başladığı öykü denemelerini uzun yıllar sürdürmüştür.

Yazar, yirmibir öykünün birkaçında mektup tekniğiyle yazsa da, entelektüel birikimini yansıtan önemli şair, yazar, sanatçı ve düşünürlerin adlarına, bazen yapıtlarına, önemli roman ve tiyatro kahramanlarına, öykülerinde yer vermiştir. 

Bir öyküsünde, “Büfenin önünde kısa boylu, saçları ensesini döven uzun favorili, yarı Maksim Gorki bıyıklı İtalyan işçisi ile oturan kız, deminden beri fıkırdayıp duruyor.” der. Aynı öyküde Darwin’in kahraman yapısına dikkat çekmektedir. “Maymun dala bir tırmandı, bir indi. Kibrit sönmeden kıvrıldı, yere düştü. Fırladı Darwin.” derken de; burada insan evrimini “Maymundan gelmekle” basitleştiren bir anlayışın izine tanık oluruz.

Yazar, kurguladığı öykülerinde, merkeze insanı alarak yerilen, yüceltilen, zayıflık ve güçlükleriyle farklı perspektiflerden okunabilen anlatıcılar yaratmıştır. Bu anlatıcılar, kendi dünyalarını sunarken genellikle, kadını bedensel bir meta olarak algılayarak, eril bir söylemle bedensel arzu nesnesi olarak tarif etmişlerdir.

Sedat Veyis’in öyküleri kadın kimliği odağa alınarak okunduğunda, yazarın başarılı gözlemlerini, kurguladığı eril anlatıcı aracıyla sunduğu görülmektedir. Şehir, savaş izleklerini barındıran pek çok öğeyi kullanarak öykülerini kaleme aldığı ayrıca görülür.

Eserleri:

Araştırma- İnceleme: Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki (1966 Doçentlik tezi)

Etnoloji Sözlüğü (1971)

Yüz Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane (1971)

Anadolu Folklorunda Ölüm (1971)

Budunbilim Terimleri Sözlüğü (1973)

Türk Halkbilimi (1977)

Geleneksel Kültürümüzde Çocuk (1979)

Oyun:

Kurt (1964)

Pirinçler Yeşerecek (1969)

Manda Gözü (1971)

Güner F. BAŞAYTAÇ

Kaynakça:

biyografya. com

Sehr-î Sivas dergisi

turkedebiyatcilar.net

dergipark.org.tr