(d. 1871 / ö. 3 Aralık 1939)
Yazar
Asıl adı Ömer Lûtfî olan Safvet Nezihi 1871’de İstanbul’da doğar. Hakkari valisi Fikri Paşa’nın oğludur. Galatasaray Lisesi’nden mezun olunca, Paris’e giderek hukuk ve siyaset okur. Bir müddet de Konya, Niğde sancaklarında tahrirat müdürlüklerinde çalışır, mutasarrıfla ters düşerek memuriyetten ayrılır.
Bir süre Kapalıçarşı’da baba mesleği olan kuyumculuk ile uğraşır. 1899’da Musavver Fen ve Edep mecmuasını çıkarır. 1908’den önce İkdam, Servet-i Fünûn, Malûmat gibi gazete ve dergilerde yayımlanan makale, roman ve hikâyeleri sayesinde “Safvet Nezihi” adıyla tanınmaya başlar.1908’den sonra ise Resimli Kitap dergisinde yazar.
Safvet Nezihî, Edebiyat-ı Cedîde döneminin popüler roman yazan ünlü isimlerinden biri olarak anılır. Zavallı Necdet, Safvet Nezihi’nin ilk romanıdır. İkdam gazetesinde tefrika edilen bu romanıyla üne kavuşmuştur. Zavallı Necdet 1900 senesinde kitap haline getirilir.
‘’Zavallı Necdet’in şöhreti yazarın isminin önüne geçmiş, hesaplanmayacak kadar çok kişiye gözyaşı döktürmüştür.’’-Kemal Salih Sel
‘’Her gün İkdam gazetesinde tefrika edilmeye başlanan roman için, her günün sabahı iple çekilir, gazete elden ele kapışılırdı.’’ Sermet Muhtar Alus.
Önceleri aşk konularını ele alan Safvet Nezihi II.Meşrutiyet’in ilanından sonra istibdat yönetimini sorgulayan siyasi romanlar yazmıştır. Başyazarlığını yaptığı Musavver Muhit dergisinde yazdığı yazılarla çeşitli fikirlerini halka duyurmaya çalışmıştır. Safvet Nezihi, doğulu toplumdan batılı bir toplum haline geçişi fikir olarak başlatan kadronun önde gelen isimlerinden olup, Namık Kemal’in adeta takipçisidir.
Kadınların sadece çocuk doğuran olarak görülmesinin yanlışlığını, toplumsal yapılanmada erkeklerle birlikte kadınların da çok önemli bir rol oynadığını tüm eserlerinde vurgulamıştır. Makalat-ı Nisaiye adlı eserinde şu görüşlere yer vermiştir;
‘’Kadınlarımız toplum dışına itilmiş ve cahil bırakılmıştır. Kadınlarımız zeka bakımından erkeklerle birdir. Kadınlarımız cahil bırakılırsa iyi bir anne, eş olamazlar. Kadınlarımızın sosyal ve siyasi konularda verimli olabilmeleri eğitim ve öğretimle olacaktır.”
Kadınların küçük yaşta evlenmelerinin da yanlış olduğunu, hem anne ve bebek sağlığını da tehlikeye düşürüldüğünü söyleyerek erkekleri suçlamıştır. Bu konudaki fikirlerine Kadınlar Arasında adlı romanında genişçe yer verilmiştir.
Zaman zaman Servet-i Fünun etkisinde kalan yazar belirli bir çizgiyi takip etmediğinden,1896-1901 yılları arasında Servet-i Fünun dergisi etrafında toplanan sanatçılar arasında adına rastlanmaz. Bu topluluğun arasına girememiş ama Halit Ziya ve Mehmed Rauf’un etkisinde kalmıştır. Başta Zavallı Necdet olmak üzere diğer eserlerinde halkı bilinçlendirmeyi gaye edinen yazar için, Ahmet Mithat’ın izinden gittiği söylenebilir. Bu yönü, geniş kitlelerce tanınmasını da sağlar. Yazarın, geleneksel aile yapısını ele alan Teehhül Aleminde eseriyle de Hüseyin Rahmi’nin yolunu takip etmeye çalıştığı görülür. İstanbul çocuğu olmasına rağmen Hakkari valiliği yapan babasından Doğu Anadolu’yu dinleyerek büyüdüğünden, devrin yazarları eserlerinde hiç İstanbul dışına çıkmazken Safvet Nezihi, bütün eserlerinde ismen de olsa Doğu Anadolu’ya yer vermiştir. Romanları devrinde çok okuyucu bulmuş olmasına rağmen teknik kusurlar içermektedir. Devrinde oldukça parlak sayılabilecek gazetecilik hayatı ve acıklı romanlarıyla edebiyatımızda iddiasız yerini koruyan yazarlarımızdandır.
Zavallı Necdet’ten sonra basılan romanları sırasıyla; Teehhül Aleminde, Kadın Kalbi, Kadınlar Arasında, Müsebbib’dir. Resimli Kitap Mecmuası’nda 1908’de neşrettiği İzah ve İstazah ve Garibeler adlı iki piyesi olan yazarın bunun dışında Malûmat, Resimli Kitap ve Musavver Muhit mecmualarında yüze yakın makalesi bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı 1901’de Mâkâlât-ı Nezih adıyla İkdam matbaası tarafından yayımlanmıştır
Devrinde çok okunmuş olmasına rağmen ciddi rahatsızlığı nedeniyle yazı hayatı kısa sürmüştür. Sefahate olan düşkünlüğü sonucu düzensiz bir hayat yaşamış, uzun yıllar akıl hastanesinde yattığı için de edebiyat dünyasında çabuk unutulmuştur. İlerleyen yaşı ve yarı kötürüm oluşu sebebiyle ömrünün son dönemini Bakırköy Akıl Hastanesi’nde geçiren yazar, 1939’da bu hastanede vefat etmiştir. Mezarı Bakırköy’de yakın arkadaşı Cenâb Şehabettin’in yanındadır.
‘’Geçen neslin en fazla okunan romanının yazarını (Zavallı Necdet) kaybettik.’’-Vala Nurettin
Vefatının 81. Yılında saygı ile anıyoruz.
ESERLERİ:
Eser Adı Basım Yılı Türü
Zavallı Necdet 1900 Roman
Teehhül Aleminde 1899 Roman
Makâlât-ı Nezih 1901 Makale
Kumar Beliyyesi 1902 Roman
Hemzâd 1903 Roman
Kadın Kalbi 1905 Roman
Müsebbib 1908 Roman
İzah ve İstizah 1908 Tiyatro
Garibeler 1908 Tiyatro
Hacer Keleş
Kaynakça
-teis.yesevi.edu.tr
-Vikipedi
-Ekşi Sözlük
-A.Ü. Sosyal Bilimler Fak. Nevin Avcıoğlu İspirlioğlu tezi. (Erzurum-1995)
-Yazarlar Sözlüğü / İhsan Işık (1990, 1998)
–Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005)
–Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009)
–Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013),
-TDV – İslam Ansiklopedisi (c. 8, 1976-98),
–Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü / Behçet Necatigil (18. bas. 1999),
–Şairler ve Yazarlar Sözlüğü /Şükran Kurdakul (gen. 6. bas. 1999)
Pazartesi14 